ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ: η ελιά, που στοιχειώνει τον ύπνο των Φαραώ
Γράφει ο/η Αγησίας
Σε όλα τα αστυνομικά μυθιστορήματά ο δαιμόνιος ντετέκτιβ ανακαλύπτει ένα στοιχείο που ανατρέπει την πλοκή και οδηγεί σε μια απρόσμενη λύση: Αυτό σπάνια συμβαίνει στην αρχαιολογία. Η έρευνα είναι περισσότερο επίπονη και τα στοιχεία συχνά αμφιλεγόμενα.Όμως, αυτήν τη φορά η ανακάλυψη ενός και μόνο ευρήματος στη θηραϊκή γη οδηγεί σε μια «καραμπόλα», που ταράζει τον ύπνο των φαραώ και την ηρεμία πολλών ιστορικών, καθώς αποδεικνύει ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, που άλλαξε τον γεωλογικό χάρτη του Αιγαίου και συγκλόνισε αρχαίους πολιτισμούς, δεν έγινε περί το 1500 π.Χ., όπως πιστεύεται, αλλά μεταξύ 1627 και 1600 π.Χ.!
Το αρχαιολογικό θρίλερ ξεκίνησε μια μέρα του 2002 από έναν νεαρό Δανό, τον Τομ Πφέιφερ, που για να συλλέξει στοιχεία για το μεταπτυχιακό του στην ηφαιστειολογία, ισορροπούσε παράτολμα στα γκρεμνά της καλντέρας. Εκεί ανακάλυψε κλώνους, ρίζες και φύλλα ελιάς θαμμένης στη θηραϊκή γη. Οι ρίζες βρίσκονταν σε κανονικό χώμα και το υπόλοιπο φυτό σκεπασμένο από την τέφρα του ηφαιστείου. Άμεσο συμπέρασμα: η ελιά θάφτηκε ζωντανή από την έκρηξη.Ένα κλαδί της ταξίδεψε στο Πανεπιστήμιο του Ααρχους στη Δανία, στο εργαστήριο του καθηγητή γεωλογίας Βάλτερ Φρίντριχ, που επέβλεπε την εργασία του φοιτητή, για να εξεταστεί με τη μέθοδο του άνθρακα 14 για τον προσδιορισμό του έτους, που θάφτηκε. Και τα αποτελέσματα τάραξαν την αρχαιολογική κοινότητα.Ταυτόχρονα με τον Φρίντριχ, μια άλλη ομάδα αρχαιολόγων υπό τον δρα Στουρτ Μάνινγκ του Πανεπιστημίου Κορνέλ των ΗΠΑ, έφτασε στο ίδιο συμπέρασμα, δουλεύοντας εντελώς ανεξάρτητα, πάνω σε άλλα αρχαιολογικά ευρήματα.Οι δύο ερευνητικές ομάδες δημοσιεύσαν ταυτόχρονα τα συμπεράσματα και τη μεθοδολογία τους στο επιστημονικό περιοδικό Science. Η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου. Γιατί, όμως, τόσος ντόρος; Τι σημασία έχει, αν η έκρηξη του ηφαιστείου έγινε 100 χρόνια νωρίτερα απ’ ότι πιστεύαμε;Έχει και μεγάλη μάλιστα, διότι:1. καταρρίπτεται η θεωρία περί εισαγωγής πολιτιστικών στοιχείων από την Αίγυπτο στον ελλαδικό χώρο, τουλάχιστον στη συγκεκριμένη περίοδο. Ενισχύεται το αντίθετο.2. Επιβεβαιώνεται ότι ο μινωικός πολιτισμός δεν καταστράφηκε από την έκρηξη της Θήρας.3. Αμφισβητείται η «ορθόδοξη» αιγυπτιολογία.4. Αναβαθμίζονται η σημασία των Υκσώς, ενός πρωτοσημιτικού λαού της Μέσης Ανατολής, και η σχέση και η επιρροή τους στον ελλαδικό χώρο.5. Επανακαθορίζονται ηλικίες ευρημάτων και περίοδοι πολιτισμών. Π.χ. η Υστερομινωική περίοδος πρέπει να ήταν μεγαλύτερη σε διάρκεια.6. Αναθεωρούνται οι σχέσεις μινωικού, αιγυπτιακού και μυκηναϊκού πολιτισμού.Οι Κρήτες δίδαξανΓια τον δρα Έρικ Χάλαγκερ, διευθυντή του Δανικού Ινστιτούτου Αρχαιολογίας, που ασχολείται με την ανασκαφή του λιμανιού των Χανίων, η ανατροπή είναι πολύ μεγάλη: «Ως τώρα πιστευόταν ότι οι Έλληνες έμαθαν από τους Αιγύπτιους ή από τη Μεσοποταμία, αλλά μπορεί να έγινε το αντίθετο! Αν τα ευρήματα του Φρίντριχ είναι σωστά, οι τοιχογραφίες, που βρίσκονται στην Αίγυπτο, πρέπει να πήγαν από την Κρήτη στην Αίγυπτο και όχι το αντίστροφο». Ο ίδιος δεν βλέπει κανένα λόγο για να μην είναι τα αποτελέσματα σωστά.Έως τώρα η συμβατική αρχαιολογία θεωρούσε πως η έκρηξη του ηφαιστείου έγινε γύρω στο 1500π.Χ.Μία από τις κυριότερες αποδείξεις γι’ αυτό ήταν κεραμικά διακοσμημένα με σπιράλ και άνθη. Βρέθηκαν στο Ακρωτήρι, στην Κρήτη και στην Αίγυπτο και ανήκουν στη λεγόμενη Υστερομινωική περίοδο ΙΑ.Στην Αίγυπτο εκείνη την εποχή υπήρχε το Νέο Βασίλειο και απόλυτος άρχων ήταν ο φαραώ Άμωσις. Για τους αιγυπτιολόγους, που βασίζονται στα λεπτομερή αρχαία των δυναστειών, όλα ήταν τακτοποιημένα. Όμως, αν η έκρηξη έγινε γύρω στα 1620 π.Χ., όπως λένε τα σημερινά δεδομένα, το οικοδόμημα γκρεμίζεται. Στο θρόνο της Αιγύπτου βρίσκονταν ξένοι κατακτητές, οι Υκσώς, που είχαν εισβάλει από τα παράλια της σημερινής Μέσης Ανατολής.Υκσώς και … ξερός (ο Φαραώ)Η νέα χρονολόγηση δείχνει ότι οι Υκσώς και όχι οι Αιγύπτιοι του Νέου Βασιλείου ήταν που έκαναν μπίζνες με Θηραίους και Μινωίτες – άρα οι αιγυπτιολόγοι, που έως τώρα τους σνομπάριζαν, θεωρώντας τους ψιλοβάρβαρους, πρέπει να τους αναβαθμίσουν σημαντικά-, αλλά και ότι οι Μινωίτες ήταν αυτοί που μεταλαμπάδευσαν τις καλλιτεχνικές τους ανησυχίες στην αρχαία Αίγυπτο και όχι το αντίστροφο.Επίσης καταρρίπτεται η θεωρία ότι ο μινωικός πολιτισμός άνθισε μέσω της συμμαχίας με τους φαραώ, αφού η ακμή των Κρητών ήταν προγενέστερη του Νέου Βασιλείου και κυρίως της περιόδου του Αμώσιος. Κεραμικά, που βρέθηκαν στη Σαντορίνη, δεν εμφανίζονται παρά 100 χρόνια αργότερα στην Αίγυπτο. Ακόμη θεωρείται βέβαιο πλέον πως μπορεί η έκρηξη του ηφαιστείου να προκάλεσε σεισμό και τσουνάμι με κύματα πάνω από 12μ, αλλά δεν υπήρξε η άμεση αιτία για την καταστροφή του μινωικού πολιτισμού.Ο δρ Φρίντριχ, όπως μας αποκάλυψε, έχει επισκεφθεί τη Σαντορίνη 70 φορές (!) για επιστημονικούς λόγους και σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά ένα βιβλίο του γι’ αυτήν. «Για πρώτη φορά είχαμε ένα τόσο μεγάλο δείγμα», μας είπε. «Το κλαδί είχε 73 δακτυλίους ετήσιας ανάπτυξης και εξετάσαμε καθένα ξεχωριστά, για να πετύχουμε ένα μη αμφισβητήσιμο αποτέλεσμα». Η μέθοδος ήταν πρωτοποριακή και η διαδικασία χρονοβόρα. Μέρος του δείγματος στάλθηκε στη Χαϊδελβέργη, ώστε να υπάρχει ταυτόχρονη εξέταση και από άλλο πανεπιστημιακό εργαστήριο. Η εξέταση έδειξε πως η έκρηξη έγινε το 1613 π.Χ. με απόκλιση συν-πλην 13 χρόνια.«Ξαναγράψτε την ιστορία!»Ο καθηγητής δεν έχει καμία αμφιβολία για τα ευρήματά του. Ωστόσο θεωρεί πως τώρα πρέπει να μιλήσουν οι αρχαιολόγοι. Η αγάπη του για τη Θήρα δεν αλλάζει, ό,τι κι αν λέγεται γι’ αυτήν. Για εκείνον είναι ο παράδεισος της γεωλογίας και η χαμένη Ατλαντίδα. «Στην καρδιά του μύθου της Ατλαντίδας βρίσκεται η Σαντορίνη, όμως ο Πλάτωνας άλλαξε την ιστορία, για να ταιριάζει με το μήνυμα, που ήθελε να δώσει», μας είπε.Ο Στουρτ Μάνινγκ είναι ένας από τους πρώτους αρχαιολόγους, που «μιλά» βάσει των δικών του ερευνών, υποστηρίζοντας ότι η έκρηξη έγινε μεταξύ 1660 και 1613 π.Χ., δηλαδή συμφωνεί με το Δανό καθηγητή. Η απόκλιση βέβαια θεωρείται αμελητέα για ένα γεγονός, που συνέβη πριν από τρεισήμισι χιλιετίες και περισσότερο.Εντοπίσαμε τον Αμερικανό αρχαιολόγο στην Κύπρο, όπου εργάζεται σε μία ανασκαφή στην Αγ. Βαρβάρα. Η δική του μέθοδος ήταν διαφορετική: συνέλεξε 127 αντικείμενα-δείγματα από το Ακρωτήρι, αλλά και από διαφορετικά αιγαιοπελαγίτικα νησιά που βρέθηκαν σε στρώματα κάτω, μέσα ή πάνω από την ηφαιστειακή στάχτη της Θήρας, αντιπροσώπευαν δηλαδή σίγουρα διαφορετικές χρονολογίες πριν και μετά την έκρηξη. Έπειτα χρησιμοποίησε επτά διαφορετικά εργαστήρια, εκ των οποίων ένα στη Βιέννη και ένα στην Οξφόρδη.Το συμπέρασμά του, κατηγορηματικό: «Οι αρχαιολόγοι πρέπει να ξαναγράψουν τις εργασίες τους. Η κλασική αιγυπτιολογία πρέπει να δει ότι η βάση της ορθοδοξίας της έχει καταρρεύσει».«Όχι στον αιγαιοκεντρισμό»Ο ίδιος πιστεύει πως ο μινωικός πολιτισμός συνδεόταν με σχέσεις πολιτιστικών ανταλλαγών και εμπορίου με τους Υκσώς, άρα και με τους πρωτοσημιτικούς λαούς που ζούσαν στην περιοχή της σημερινής Μέσης Ανατολής. Κάνει ένα άλμα παραπέρα και μιλάει για μεταφορά τεχνογνωσίας και θρησκευτικών πεποιθήσεων από αυτούς τους λαούς προς το Αιγαίο, θεωρώντας τους Υκσώς σημαντικότερους απ' ό,τι μέχρι τώρα πιστευόταν.Για τους Έλληνες αρχαιολόγους το πρόβλημα είναι διαφορετικό: «Τη νέα χρονολόγηση ούτε τη δέχομαι, αλλά ούτε την απορρίπτω», μας λέει ο διευθυντής της ανασκαφής στο Ακρωτήρι, καθηγητής Χρήστος Ντούμας. «Το θέμα δεν είναι καινούργιο, για τη Σαντορίνη έχουμε ραδιοχρονολογήσεις που δίνουν υψηλές τιμές από το 1969, όμως είχαν προβλήματα αξιοπιστίας λόγω της διακύμανσης των τιμών» τονίζει, ωστόσο, ότι «είναι πάρα πολύ σημαντικό πως για πρώτη φορά έχουμε ένα τόσο μεγάλο κομμάτι ξύλο με τόσο πολλούς δακτυλίους». Ήταν πολύ προσεκτικός στα λεγόμενά του, καθώς υποστηρίζει πως ένας αρχαιολόγος δεν μπορεί να κρίνει τις μεθόδους των θετικών επιστημόνων για τις ραδιοχρονολογήσεις.Η δική του άποψη είναι πως πρέπει να γίνουν ραδιοχρονολογήσεις σε μεγάλη χρονική κλίμακα στην Αίγυπτo, για να βρεθεί αν υπάρχει κι εκεί διαφοροποίηση μεταξύ των αποτελεσμάτων τους και των ιστορικών αρχείων. «Αν δεν υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ των δύο μεθόδων χρονολόγησης, τότε κάποιο λάθος γίνεται σ' εμάς», λέει. Αλλά τέτοιες έρευνες δεν έχουν γίνει ακόμη.Σχετικά με τη μεταφορά πολιτισμού από τον έναν τόπο στον άλλον, προς όποια κατεύθυνση, η άποψή του είναι πιο σύνθετη. «Ας μην είμαστε αιγαιοκεντρικοί», λέει για την εκτίμηση πως η Σαντορίνη φώτισε τους Aιγυπτίoυς, αλλά θεωρεί ως επιπόλαια και τη θεωρία πως οι πρωτοσημιτικοί λαοί φώτισαν το Αιγαίο. Υπήρχε μια συνεχής μεταφορά αγαθών και ιδεών στη Μεσόγειο. «Δεν μεταφυτεύεται πολιτισμός. Στοιχεία έρχονται, αλλά αυτά τα επιλέγουν οι αυτόχθονες γιατί τους βολεύουν».Ο πόλεμος της ελιάςΣ' αυτό το αλισβερίσι η Θήρα φαίνεται πως κατείχε ιδιαίτερη θέση. «Ακόμη δεν έχουμε μπορέσει να βεβαιωθούμε πως υπήρξε κατευθείαν σύνδεση Αιγύπτου - Κρήτης. Εγώ πιστεύω ότι τα νησιά είναι ο ενδιάμεσος φορέας. Αλλιώς δεν εξηγείται ο πλούτος που έχει η Θήρα. Από πού τον έβγαλε; Ένα ξερονήσι είναι. Παρέχει ναυτιλιακές υπηρεσίες και, φυσικά, δεν τις παρέχει στο διπλανό, εξίσου φτωχό και άγονο νησί», λέει.Από τη μια, λοιπόν, η έρευνα των ιερογλυφικών και της εξέλιξης του στιλ των κεραμικών από τους αιγυπτιολόγους και, από την άλλη, η νέα χρονολόγηση των «ντετέκτιβ» Φρίντριχ και Μάνινγκ, που έδωσαν την ετυμηγορία τους. Ποιος κερδίζει; Αν η ελιά που βρέθηκε πρόσφατα στη Σαντορίνη είπε την αλήθεια, αναμφίβολα νικήτρια στέφεται η δεύτερη ομάδα. Και πάλι, όμως, μένει κάτι σημαντικό να διερευνηθεί: αν είπε όλη την αλήθεια.
To ρεπορτάζ του Γιάννη Μπογιόπουλου δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Ε" της Κυριακάτικης το 2006.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου